Raport SGH: spadł optymizm samorządów co do perspektyw rozwoju

W piątek 4 lipca odbyła się prezentacja 5. edycji Wskaźnika Aktywności Rozwojowej Samorządów (WARS). Algorytm jest oparty o reprezentatywne badania ankietowe – odnosi się do procesów rozwojowych jednostek samorządu terytorialnego (JST) w zakresie możliwości gromadzenia dochodów, zapewnienia wydatków na inwestycje, skali usług świadczonych przez JST, zatrudnienia w JST oraz zmian zadłużenia budżetowego.

Według raportu SGH w lipcu 2025 r. wskaźnik WARS dla wszystkich samorządów wyniósł 0,17 i był najniższy od początku prowadzenia pomiaru, tj. od lipca 2023 r. Poprzedni odczyt, z lutego br. wyniósł 0,202. Dokładnie rok temu wskaźnik WARS wynosił 0,199.

Prezentując wyniki badań prof. Jacek Sierak zwrócił uwagę na szereg czynników, które mogły mieć wpływ na pogorszenie nastrojów wśród samorządowców. Wśród możliwych przyczyn wskazał m.in. szybki wzrost kosztów, trudną konkurencję samorządów na rynku pracy z sektorem prywatnym, problemy z wygospodarowaniem wkłdu własnego do projektów, wysokie zadłużenie i rozwiązania legislacyjne.

„Zastanawiam się, czy problemem też nie jest, i to chyba warto przedyskutować, czy wszystkie samorządy są w stanie w pełni wykorzystać swój potencjał i czy ten potencjał wykorzystują. A więc być może problem w części leży także w jakości zarządzania” – rozważał prof. Sierak.

„Zapewne nie ma prostej odpowiedzi, dlaczego wartość wskaźnika się tak obniżyła. Przyczyn jest wiele i mają one złożony charakter,  ale warto zastanowić się nad tym właśnie, dlaczego tak się dzieje, identyfikować cały czas te istniejące problemy i starać się wyjść im naprzeciw” – dodał profesor.

Prof. Sierak zwrócił też uwagę, że wszystkie samorządy, poza powiatami, notują niższy poziom wskaźnika WARS, niż miało to miejsce pół roku temu. Choć, jak zauważył, wynik powiatów jest też niższy niż w trzech pierwszych edycjach badania. Największy spadek nastrojów nastąpił w gminach wiejskich, które z wartości 0,29 w 2023 r. przeszły do wartości 0,10 w obecnej edycji badania. Większy optymizm cechuje z kolei miasta na prawach powiatu, choć także jest on nieco niższy niż miało to miejsce w notowaniu pół roku temu. 

Dodatkowym elementem badania WARS są dobrowolne pytania o wyzwania, które wskazują samorządowcy. Z ponad 360 opinii autorzy badania wyłonili takie wyzwania, jak: finanse i budżet, inwestycje i infrastruktura, środowisko i energia, demografia, inflacja i wzrost kosztów oraz oświata i edukacja. Największym wyzwaniem dla samorządów okazały się kwestie finansowe.

„To rodzi bardzo konkretne dylematy w działalność jednostek samorządu terytorialnego – czy mamy zamknąć jakąś małą szkołę, czy mamy podnieść podatki i opłaty lokalne. Jak znaleźć ten wkład własny do projektów unijnych, czy też jak utrzymać standard usług przy inflacyjnym wzroście kosztów” – zastanawiał się Kamil Flig z Centrum Przedsiębiorczości i Transferu Technologii SGH.

Podczas debaty o najważniejszych trendach i wyzwaniach dla samorządów w świetle wskaźnika WARS rozmówcy zastanawiali się, co wpływa na pogorszenie nastroju w samorządach.

„Główną przyczyną jest to, że nadal jest niepewność. I nawet bym powiedział, że ta niepewność została pogłębiona” – ocenił prof. Piotr Wachowiak. Zdaniem rektora SGH wynika to z wyzwań dla gospodarki, kwestii geopolitycznych i bezpieczeństwa. 

Zdaniem prof. Mirosława Czekaja, prezesa Banku Gospodarstwa Krajowego, największy wpływ na samorządy mają nie tylko zmiany geopolityczne i bezpieczeństwo, ale też koszty transformacji energetycznej i zmiany demograficzne.

„Wpływ, świadomość zmian klimatycznych, stosowania energetycznego i świadomość zmian demograficznych, które inaczej działają, ale działają w dużych ośrodkach, a inaczej w małych ośrodkach oddalonych od centrów gospodarczych” – powiedział prezes BGK.

Zdaniem Remigiusza Górniaka, starosty powiatu mińskiego, problemem samorządów jest m.in. braku spójnej wizji rozwoju oraz wysoka depopulacja.

„Ta sytuacja przełoży się na to, że w ciągu kilku lat, może nawet w niektórych przypadkach szybciej, będziemy mieli gminy i powiaty całkowicie niewydolne finansowo i całkowicie sparaliżowane jeśli chodzi o potencjał dochodowy” – ostrzegł starosta. 

Wojewoda mazowiecki Mariusz Frankowski zapytany, czy wskaźnik WARS można odczytywać jako żółtą kartkę dla rządu, powiedział, że nic nie wskazywało na pogorszenie się wyników. Jako możliwą przyczynę gorszych nastrojów wśród samorządów wskazał niepewność geopolityczną i zmiany społeczne.

Jednocześnie zwrócił uwagę na brak dostatecznych środków na inwestycje zwłaszcza dla mniejszych gmin i miast. 

„Wydaje mi się, że tu należy się zastanowić, nad mądrze skonstruowanym programem wsparcia rządowego dedykowanym dla samorządów (…) na określone cele, których nie ma w KPO, bądź nie ma w funduszach strukturalnych” – powiedział Frankowski.

Wyższych wartości wskaźnika oczekiwał też Tomasz Pawlonka, Dyrektor Zespołu Badań i Analiz w Związku Banków Polskich. Z drugiej strony zaznaczył, że najważniejszym komponentem ryzyka jest niepewność dotycząca przyszłości i niestabilna sytuacja geopolityczna.

„Natomiast co niepokoi to dostępność finansowania. Powiedzieliśmy o tym, że z perspektywy sektora bankowego stabilność przychodów i większe oparcie dochodów JST na dochodach własnych to zjawisko pozytywne. Natomiast mamy jeszcze ten komponent subwencji czy też tego dodatku wyrównawczego. Wydaje się, że być może w mniejszych jednostkach samorządu terytorialnego, być może w gminach, ten komponent będzie miał większe znaczenie”- wskazał ekspert.

Zdaniem Anety Kowalewskiej, dyrektor biura Związku Gmin Wiejskich RP problemem jest nowa ustawa o dochodach JST, która „nie rozwiązała największego problemu gmin wiejskich, czyli edukacji”.

„Niestety, pieniądze wydawane na edukację powodują, że my nie jesteśmy w stanie wygospodarować pieniędzy na rozwój lokalny, bo te pieniądze zwyczajnie, jeszcze w zderzeniu z demografią, powodują, że my jesteśmy po prostu zablokowani” – powiedziała ekspertka w kontekście konieczności zwiększenia środków w tym obszarze.

Wskaźnik Aktywności Rozwojowej Samorządu (WARS) jest wspólną inicjatywą Katedry Ekonomiki i Finansów Samorządu Terytorialnego, Kolegium Zarządzania Finansów oraz Centrum Przedsiębiorczości i Transferu Technologii SGH. Jest on szacowany przy zastosowaniu sześciu wag, z których najważniejsza dotyczy środków na inwestycje (30 proc. udziału). Analizowane są też oczekiwania dotyczące zakresu i jakości usług (20 proc.), zmiany w zatrudnieniu (10 proc.), zmiany opłat lokalnych (20 proc.), zmiany poziomu zadłużenia (10 proc.) i możliwości pozyskania środków na rozwój (10 proc.).

Serwis Samorządowy PAP objął konferencję, podczas której ogłaszane były wyniki WARS, patronatem medialnym.

mc/ mp/