Muzyka, jako wyjątkowy zbiór dźwięków, rytmów i melodii, stanowi utwór w rozumieniu ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. To oznacza, że muzyka jest objęta ochroną prawną, podobnie jak inne twórcze dzieła. Zasady praw autorskich, które regulują prawa i obowiązki twórców, mają również zastosowanie do muzyki.
Tworząc utwór muzyczny, kompozytorzy, autorzy tekstów i inni twórcy wkładają swoje umiejętności, kreatywność i emocje, tworząc coś oryginalnego i unikalnego. Dzięki prawu autorskiemu mają prawo do ochrony swojej twórczości i kontrolowania sposobu, w jaki jest ona wykorzystywana.
Rozumienie, że muzyka jest objęta prawem autorskim, pozwala nam stosować do niej te same zasady, które obowiązują w przypadku innych utworów objętych tą ustawą. Właściciele praw autorskich do muzyki mają prawo do ochrony swoich praw, takich jak prawo do zwielokrotnienia, rozpowszechniania, publicznego wykonania czy modyfikacji swojego utworu muzycznego.
Dlatego też, zarówno twórcy, jak i użytkownicy muzyki, powinni być świadomi i przestrzegać przepisów prawa autorskiego, aby zapewnić szacunek dla twórców i ich twórczości oraz uczciwe korzystanie z muzyki w zgodzie z prawem.
Prawo autorskie uregulowano w Ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. 1994 Nr 24 poz.83). Przedmiotem prawa autorskiego jest utwór, który zgodnie z definicją zawartą w ustawie stanowi każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia.
Na podstawie powyższej definicji należy przytoczyć dwie cechy, które są kluczowe jeśli chodzi o nadanie danemu „dziełu”/rzeczy statusu utworu (odpowiadającego temu w ustawie). Takimi cechami utworu są:
Jeśli chodzi o ustalenie wystarczającego poziomu indywidualności danego utworu, należy wspomnieć o dwóch istniejących równolegle metodach orzecznictwa.
Pierwszą z nich jest koncepcja statycznej jednorazowości (znana również jako metoda obrazu jednorazowego Maxa Kummera) i polega na uznaniu za twórcze wytworów, które są wyjątkowe, czyli zachodzi wysokie prawdopodobieństwo, że nikt inny nie stworzyłby identycznego lub zasadniczo podobnego wytworu.
Drugą metodą jest koncepcja drobnych monet - polega na sprawdzeniu czy w danym utworze można dostrzec choćby minimalne pierwiastki twórcze odróżniających go od innych utworów, co jest podejściem bardziej liberalnym.
Utwór korzystna z ochrony jako przedmiot prawa autorskiego od chwili ustalenia, nawet pomimo tego, że miałby postać nieukończoną. Ponadto twórca nie musi spełniać żadnych dodatkowych formalności (np. złożenia wniosku do urzędu).
Często zdarza się sytuacja, kiedy w pracy nad utworem bierze udział więcej niż jeden twórca. Może być trudno określić który z nich wykazał więcej twórczości w tworzeniu utworu, czy też któremu z nich powinno przysługiwać „więcej praw”, bądź więcej korzyści ze stworzenia utworu. Z uwagi na powyższe, w ustawodawstwie i literaturze wymienia się więcej niż jeden rodzaj utworu, mając za kryterium podziału liczbę autorów.
Utwór jednego autora - niewymagający oczywiście większego omówienia.
Utwór współautorski - przy powstaniu utworu bierze udział kilka osób i każda z nich wnosi do niego swój wkład twórczy. Takim twórcom przysługuje prawo autorskie wspólnie. Domniemywa się, że wielkości udziałów są równe, jednak każdy ze współtwórców może zadać określenia wielkości udziałów przez sąd, na podstawie wkładów pracy twórczej. Każdy z twórców może wykonywać prawo autorskie do swojej części utworu mającej samodzielne znaczenie, bez uszczerbku dla praw pozostałych współtwórców. Do wykonywania prawa autorskiego do całości utworu potrzebna jest zgoda wszystkich współtwórców. W przypadku braku takiej zgody każdy ze współtwórców może żądać rozstrzygnięcia przez sąd, który orzeka uwzględniając interesy wszystkich współtwórców. Każdy ze współtwórców może dochodzić roszczeń z tytułu naruszenia prawa autorskiego do całości utworu, natomiast uzyskane świadczenie przypada wszystkim współtwórcom, stosownie do wielkości ich udziałów.
Utwór połączony - jeżeli twórcy połączyli swoje odrębne utwory w celu wspólnego rozpowszechniania, każdy z nich może żądać od pozostałych twórcze udzielenia zezwolenia na rozpowszechnianie tak powstałej całości, chyba że istnieje słuszna podstawa odmowy, a umowa nie stanowi inaczej. To co znacząco odróżnia taki utwór od utworu współautorskiego, to fakt że współtwórcom przysługuje jedno, niepodzielne prawo autorskie, natomiast każdy z autorów utworu połączonego ma własne prawo autorskie i może nim dysponować.
Utwór zbiorowy - charakteryzuje się tym, że jest autorstwa różnych twórców, którzy jednak ze sobą nie współpracują w trakcie tworzenia dzieła - ostateczną koncepcję utworu tworzy wydawca dzieła.
Prawo autorskie co do zasady przysługuje twórcy - co do którego istnieje domniemanie iż jest nim osoba, której nazwisko w tym charakterze uwidoczniono na egzemplarzach utworu lub której autorstwo podano do publicznej wiadomości w jakikolwiek inny sposób w związku z rozpowszechnieniem utworu. Dopóki twórca nie ujawnia swojego autorstwa, w wykonywaniu prawa autorskiego zastępuje go producent lub wydawca, a w razie ich braku - właściwa organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi.
Prawa autorskie dzieli się na autorskie prawa osobiste oraz autorskie prawa majątkowe. Autorskie prawa osobiste - jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem, a w szczególności prawo do:
Należy podkreślić, że autorskie prawa osobiste są niezbywalne! Autorskie prawa majątkowe - co do zasady, twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Czas trwania autorskich praw majątkowych to 70 lat liczonych od śmierci twórcy. Na treść autorskich praw majątkowych składają się uprawnienia cząstkowe:
Prawa te są zbywalne, to znaczy, że mogą przejść na inne osoby (np. w drodze dziedziczenia lub na podstawie umowy).
Pola eksploatacji są bezpośrednio związane z majątkowymi prawami autorskimi ponieważ upoważnienie do korzystania z utworu obejmuje tylko wyraźnie wymienione pola eksploatacji, a zatem upoważnienie może obejmować tylko niektóre z nich.
Polem eksploatacji jest wyodrębniony w sensie ekonomicznym i technologicznym sposób korzystania z utworu, na przykład nagranie utworu na płycie CD, nagranie na VHS.
Czym jest pole eksploatacji? Pole eksploatacji to wyodrębniony w sensie ekonomicznym i technologicznym sposób korzystania z utworu, który istnieje w określonym miejscu i czasie, na przykład nagranie utworu na płycie CD, nagranie na VHS.Zgodnie z ustawą odrębnymi polami eksploatacjisą w szczególności:
Przeniesienie autorskich praw majątkowych wymaga zawarcia umowy w formie pisemnej (należy odróżnić przeniesienie praw autorskich od przejścia autorskich praw majątkowych w drodze dziedziczenia).
W przypadku zawarcia takiej umowy twórca zgadza się na wyodrębnienie jednego lub kilku sposobów korzystania z utworu i zgadza się na przejście tego prawa na nabywcę. Do elementów przedmiotowo istotnych takiej umowy należą:
- zamieszczenie klauzuli dotyczącej przeniesienia autorskich praw majątkowych ze zbywcy na nabywcę;
- wyraźnie zaznaczenie jakich pól eksploatacji dotyczy przeniesienie własności autorskich praw majątkowych;
- oznaczenie utworu co do którego prawa mają być przeniesione.
Umowa licencyjna upoważnia do korzystania z utworu na określonych polach eksploatacji, z określeniem zakresu, miejsca i czasu korzystania.
